Types of Banana: हे थंय! ह्या लेखांत आमी 19 वेगवेगळ्या प्रकारच्या केळीं विशीं गप्पा मारपाचे आसात. केळीच्या अद्भुत देशांतल्यान भोंवपा सारकें! दरेक केळी कशी दिसता आनी कशी रुच आसा हाचेर आमी उलयतलेच पूण तुमच्या आनी म्हजे सारके लोक तांचो वापर कसो करतात हाचेरय उलयतले. आनी अदमास करात कितें? हीं केळीं फकत रुचीक न्हय – आमकांय बरी! तर, आमचे वांगडा केळींच्या संवसारांत भोंवपाक तयार जायात.
Types of Banana | केळीचे प्रकार | नांवां आशिल्ले केळीचे प्रकार
Cavendish Banana – कॅव्हेंडिश केळीं
लांब, हळूच वक्र आनी मात्शें पातळ तोंक आशिल्लें नलिकाकार आकाराचें खाशेलपण आशिल्लें कॅव्हेंडिश केळीं गोड रूच आनी मळमळीत आशिल्ल्यान नामना मेळयतात सातत्य. संवसारभर सगळ्यांत चड लागवड आनी वापरांत येवपी जात ह्या केळींचो भेद आसा. आग्नेय आशियांतलें मूळचें आसलें तरी आनी… दक्षिण पॅसिफीकांत सद्या मध्य अमेरिकेंत तांची व्हड प्रमाणांत लागवड जाता.
Red Banana – तांबडे केळीं
तांबडी केळीं, शास्त्रीय नदरेन Musa acuminata “Red Dacca” अशें म्हण्टात, तीं आग्नेय आशियांतल्यान मेळटात. तांबडें-जांबळें कातचें खाशेलपण, तांचे आकार वेगवेगळे आसतात, ते कॅव्हेंडिश केळीपरस ल्हान आनी मोटवे ते खूब व्हडले. हीं केळीं पुरायपणान पिकतकच मळमळीत ते हळदुव्या गुलाबी रंगाचें मांस दिसता, चड करून ताची रूच आसता अशें वर्णन करतात रास्पबेरीचो सूक्ष्म संकेत आशिल्ल्या नेमान केळीची याद करून दिता.
तांबड्या केळींचे वेगवेगळे रुचीवांगडाच पोशण फायदेय आसात. तातूंत तंतू भरपूर आसतात, चरबी उणी आसता आनी तातूंत निरोगी अशे मोलादीक पोशक तत्व आसतात कार्बोहायड्रेट, पोटॅशियम, मॅग्नेशियम, फॉस्फरस, कॅल्शियम आनी लोखण हांचो आस्पाव जाता. तेभायर तांबड्या केळींत व्हिटॅमिन सी आनी बीटा-कॅरोटीन हांचो बरो स्त्रोत आसून तातूंत एकूच तांबडी केळी आसता कुडीच्या दिसपट्ट्या गरजेच्या सुमार १५% व्हिटॅमिन सीची पुरवण करप.
Blue Java Banana – निळें जावा केळीं
ब्लू जावा केळी (Musa acuminata × balbisiana ‘Blue Java’) ही केळीची जात आग्नेय आशियांतल्यान येता. ही जात थळाव्या दोन केळींची संकरीत जाती ह्या वाठारांतल्यो जाती म्हळ्यार मुसा बाल्बिसिआना आनी मुसा अॅक्युमिनाटा. गोड आनी सुगंधी फळां खातीर नामना मेळिल्ली ब्लू जावा
केळी पोतये खातीर उल्लेखनीय आसा, चड करून आइसक्रीमाची तुळा केल्ली आनी ताची रूच व्हॅनिलाचे संकेत आशिल्ली. तेभायर हे केळीची जात ताची लवचीकता आनी थंडसाण सोंसपाची तांक हांचेखातीर वळखतात तापमानांत आसता.
Lady Finger Banana – लेडी फिंगर केळीं
लेडी फिंगर केळीं, जाका साकर केळीं, अंजीर केळीं वा खजूर केळीं अशेंय म्हण्टात, ही केळींची एक ल्हानशी आनी गोड जात. सुमार तीन इंचाचे ते सामान्य कॅव्हेंडिश परस ल्हान आसतात. लेडी फिंगर केळींत खर गोडसाण आसून लेगीत साकर अजापाची उणी आसता. मळमळीत पोत आनी म्होंवाच्या संकेतांवांगडा गोड रूच आशिल्ले हे दक्षिण पॅसिफीकांत लोकप्रिय आसात आनी केन्ना केन्नाय सजवणेखातीर पिकयतात.
सारकें रोयल्यार आनी पिकावळ दिल्यार तांची प्रभावी उंचाय 25 फूट मेरेन पावूंक शकता. शास्त्रीय नदरेन Musa acuminata ‘लेडी फिंगर’ अशें म्हण्टात, ह्या केळींक दृश्य आकर्शण आनी मनभुलोवपी रुच अशे दोनूय प्रकार मेळटात.
Manzano Banana – सफरचंद झाड केळीं
मांझानो केळीं ल्हान, गोल-गोल आनी बियो नाशिल्ल्या स्वभावाक लागून वेगळीं आसतात. पिकतकच दाट हळडुवी कात काळी जाल्ल्यान सुरवातीच्या काळांत सफरचंदासारक्या रुचीक लागून तांकां चड करून सफरचंदाचीं केळीं म्हण्टात आनी पुरायपणान पिकतकच उश्ण कटिबंधीय, अनसासारकी रूच तयार जाता.
सुमार चार इंच लांब मान्झानो केळीं सामान्य कॅव्हेंडिश परस ल्हान आनी गोड आसून सफरचंद-स्ट्रॉबेरीच्या रूचीचो एक ल्हानसो संकेत मेळटा. तांकां घट्ट आनी मळमळीत पोत आसता आनी सगळ्या केळींभशेन ते पोटॅशियमाचे व्हड स्रोत आसतात. सादारणपणान ८ आनी ताचेवयल्या झोनांतल्या फाटल्या आंगणांत वा बागांनी वा व्हडल्या कुंड्यांनी पिकयतात.
Barangan Banana – केळींचें सामान
बारांगन केळीचें वेगळेपण म्हळ्यार मळमळीत धवें वा हळडुवें मांस, ताच्या मुळाक घट्टपणाच्या स्पर्शान मोव पोत दाखयता. हळडुव्या भायल्या भागाचेर ल्हान काळ्या बिंदूनी सजयल्ली ही केळीची जात गोड आनी सौम्य रुच दिता. मांस बीं नाशिल्लें आनी धवें आसता. सगळेकडेन तोखणाय मेळपी बारांगन केळी ही वेगवेगळ्या उश्ण कटिबंधीय वाठारांनी मिठायेखातीर लोकप्रिय पर्याय आसा.
Goldfinger Banana – गोल्डफिंगर केळीं
गोल्डफिंगर केळीक शास्त्रीय नदरेन Musa acuminata × balbisiana (AAAB Group) ‘FHIA-01 Goldfinger’ अशें म्हण्टात, ही संकरीत जाती होंडुरासांतल्यान येता. कॅव्हेंडिश आनी लेडी फिंगर जातीच्या संकरांतल्यान तयार जाल्ल्या ह्या केळीचें खाशेलपण म्हळ्यार ताची कठीणताय आनी घटमूट वाड, ती ३-४ मीटर उंचायेमेरेन पावता.
गोल्डफिंगर केळीच्या वक्र आनी गोड फळांत खर रूच आसता. ह्या झाडाक काळीं कांडां आनी रूंद, केन्ना केन्नाय ल्हारां आशिल्लीं पानां दिसतात. किडींक प्रतिकार करपाक आनी पिकाचें चड उत्पन्न मेळोवपाखातीर नामना मेळिल्ली गोल्डफिंगर केळी बहुमुखी आसा. पुरायपणान पिकतकच कच्चो वा पाचवो आसतनाच शिजयल्लो सेवन करूं येता. कांय जाणांनी मळमळीत, दाट आनी गोड अशें वर्णन केल्लें, संत्राचे सूक्ष्म संकेत आशिल्लें गोल्डफिंगर केळी एक आगळो आनी आनंददायक पाककलेचो अणभव दिता.
Praying Hands Banana – प्रार्थना हात केळीं
मुसासी कुळांतल्या त्रिगुणित संकरीत एबीबी जातींत वर्गीकरण केल्लीं प्रार्थना हॅंड्स केळीं हें मुसा वामन कॅव्हेंडिश वनस्पतींतल्यान निर्माण जाल्लें उत्परिवर्तन. तांचो खासा वर्गीकरण साबा उपसमूहाभितर केला. फांशीच्या फुलांच्या कांडाच्या तोंकाक मध्यम ते व्हड हातांनी हीं केळीं वाडटात.
हातांचे आकार वेगवेगळे आसतात, सादारणपणान दरेक फळां ६ ते २० फळां आसतात. उल्लेखनीय म्हणल्यार प्रायिंग हॅंड्स केळीं एक अपरंपरागत आनी वेगळो संकुचीत आकार दाखयतात, तातूंत केळींच्यो दोन वळी एकठांय विलीन केल्लीं आसतात.
Mysore Banana – म्हैसूर केळीं
म्हैसूर केळीं, जाका पिसांग केलिंग अशेंय म्हण्टात, ही एक प्रिय मिठाय केळीची जात आसून तिचो आकार ल्हान आकार, गोडसाण आनी टॅंगनीस हांचे खातीर ताची तोखणाय जाता. हीं केळीं ल्हान, मोटवीं आनी नलिकाकार आसून ल्हान, तोंकदार तोंकामेरेन पातळ आसतात. तांचो पातळ, रबरसारको, गुळगुळीत आनी सहज सोलपाक येवपी पृश्ठभाग केळींच्या आवडीच्या लोकांमदीं तांकां आवडीचो थारता.
सादारणपणान ६-८ इंच लांबायेचीं म्हैसूर केळीं पिकिल्लीं आनी तीं सोलपाक सोंपें जातात आनी हळडुवो-भांगराचो रंग दाखयतात तेन्ना तीं खावपाक तयार मानतात. म्हैसूर केळीं घटमूट वाडपाखातीर वळखतात, तीं युएसडीए ८ ते ११ विभागांभितर जमनींत फुलतात वा ४ ते ११ विभागांभितर कुंड्यांनी लागवड करूं येतात.
Gros Michel Banana – ग्रोस मिशेल केळीं
शास्त्रीय नदरेन मुसा अॅक्युमिनेटा (एएए गट) ‘ग्रोस मिशेल’ अशें वर्गीकरण केल्लें ग्रोस मिशेल केळी ही १९५० मेरेन व्हड प्रमाणांत पिकयल्ली एक नामनेची केळीची जात आशिल्ली. “ग्रोस मिशेल” ह्या नांवाचो अणकार “फॅट मायकल” असो जाता.
१८३० च्या दशकांत सुरू जाल्ली ग्रोस मिशेल केळी केळीच्या इतिहासाचो म्हत्वाचो भाग जालो आनी १८९० च्या दशकामेरेन मध्य अमेरिकेच्या कॅरिबियन दर्यादेगेर तिची व्हड प्रमाणांत लागवड जाली. विसाव्या शेंकड्याचे सुरवेक अमेरिकेंत ही मुखेल निर्यात म्हूण उदयाक आयली.
पूण ग्रोस मिशेल केळीचें वर्चस्व १९५० च्या दशकांत सोंपलें, मुखेलपणान पनामा दुयेंस सुरू जाल्ल्यान, हो रोग बुरशीक लागून जावपी मुळप. ताका लागून ताचे सुवातेर कॅव्हेंडिश केळीं तयार जालीं.
Pisang Raja Banana – केळीं राजा केळीं
पिसांग राजा केळीं, जाका “सफरचंद केळीं” अशेंय म्हण्टात, कॅव्हेंडिश जातींमदीं सगळ्यांत गोड आनी उंच केळीं म्हणून उबीं रावतात. मध्य आनी दक्षिण अमेरिकेंत लोकप्रिय आशिल्ले हे व्हड (१०-१५ सेंमी.), दाट कात आशिल्ले फांटेड दिसपी आसून गोड आनी मळमळीत रूच दितात. पुरायपणान पिकिल्लीं तीं दाट आनी मळमळीत जातात आनी तातूंत उण्यांत उणी स्टार्चाची पातळी आसता.
अ आनी क जीवनसत्वां भरपूर आशिल्लीं तीं रोगप्रतिकार शक्त आनी दोळ्यांचे भलायकेक आदार दितात. पिसांग राजा केळीं बहुमुखी आसून, पिकिल्ल्यान ताचो आनंद घेतात वा केळींचे चिप्स, “सेल पिसांग” (सूर्यांत सुकयल्लें केळीं), आनी “नागसारी” (केळीं डिमसम) अशा वेगवेगळ्या पदार्थांत वापरतात.
Apple Banana – सफरचंद केळीं
सफरचंदाचीं केळीं ही वेगवेगळ्या ल्हान केळींचीं जातीं खातीर वापरिल्ली संज्ञा फिलीपीन्सांतली संकरीत जात आसून ती आग्नेय आशियांत पातळ्ळ्या. ल्हान आनी गोल-गोल, १० ते १४ सेंमी. गुळगुळीत फळणी. अपरिपक्व आसतना सफरचंदासारक्या रुची खातीर वळखतात, उश्ण कटिबंधीय, अनसाच्या रूचीक पिकपी. कॅव्हेंडिश केळींपरस गोड आनी घट्ट, गुलाबी रंगाचे. ४ मीटर मेरेन पावपी चोम्यांनी वाडप आनी ९ म्हयन्यांनी खाशेलें फळां. लागवडीखातीर फावो तें उदक आनी सारें गरजेचें आसता.
Plantain – केळें हें झाड
केळीं कुळांतलें स्टार्चयुक्त उश्ण कटिबंधीय फळ केळीं हें आग्नेय आशियांतलें मूळचें आसून सद्या संवसारभर उश्ण कटिबंधीय वाठारांनी पिकयतात. केळींपरस व्हड आनी घट्ट, दाट कात आशिल्ल्या केळींची रूच उणी गोड, चड रुचीक आसता. ते पाचवे, हळडुवे वा सामके गडद तपकिरी रंगाचे आसतात. केळीं पिकिल्लीं वा पिकिल्लीं खावंक मेळटात, तीं उकळून, भाजून वा तळून तयार करतात.
आफ्रिकन, कॅरिबियन आनी लॅटीनो आहारांत चड प्रमाणांत वापरतात, बटाटाभशेन चड वापरतात. 2020 वर्सा केल्ल्या अभ्यासांत केळींत पॉलीफेनॉल आनी फ्लॅव्होनॉयड सारकिलीं फायदेशीर संयुगां आसतात अशें दिसून आयलां. केळींचीं पानां तापयतात आनी तांचो उपेग अन्न उद्देगांत शिजयल्लें अन्न गुठलावपाखातीर करतात.
Burro (Orinoco) Banana – गाढव (ओरिनोको)
बुरो केळीं, जांकां ओरिनोको केळीं अशेंय म्हण्टात, तांचो दाट आनी कोनशाचो आकार आनी साल्मन रंगाचें मांस पळोवन वेगळें दिसतात. नेमान केळींपरस ल्हान आनी घटमूट आसून तांची फळ गडद पाचवी आसून पुराय पिकतकच हळडुवी जाता आनी ताचेर काळे दाग आसतात.
वापरांत बहुमुखी आशिल्ल्यान तांचो स्वताचो आस्वाद घेवंक मेळटा, फळांच्या सॅलडांत, मिठायांत वा सुकयल्ल्या चिप्सांत लेगीत रुपांतरीत करून, भाजून, उकडून आनी हवेंत तळिल्ल्या केळीच्या तळपाखातीर प्रयोग करूं येता. सुमार १६ फूट वा गर्दी आसल्यार संभाव्य २० फूट मेरेन वाडपी हीं केळीं ८ ते १० इंच लांब आनी २ इंच मेरेन दाट आसून तोंकाक पातळ आसतात. घोडो, चंकी, लार्गो, हॉग आनी ब्लुग्गो केळीं अशेंय म्हण्टात, बुरो केळीं एक खाशेलो पाककलेचो अणभव दितात.
Rhino Horn Banana – गेंडा शिंग केळी
रायनो हॉर्न केळीं, रायनो हॉर्न केळीं वा आफ्रिकन रायनो हॉर्न अशेंय वळखतात, ही आफ्रिकेंतल्यान आयिल्ली संकरीत केळीची जात आसून तिका शास्त्रीय नदरेन Musa acuminata × balbisiana (AAB Group) ‘आफ्रिकन रायनो हॉर्न’ अशें नांव दिलां.
केळीच्या जातींमदीं सगळ्यांत लांब, दोन फूट मेरेन वाडपाक सक्षम अशीं भेद हीं केळीं धारण करतात, जरी तांची लांबाय सादारणपणान १२ ते १४ इंच मेरेन आसता. वनस्पत १२ ते २० फूट उंचाय मेळोवंक शकता, तांबड्या रंगाचीं छद्म कांड आनी पानां धब्बेदार आसतात आनी दर गुच्छाक दोन ते चार हात मेळटात.
दाट आनी कठीण फळ आशिल्ली रायनो हॉर्न केळीं गुळगुळीत आसतात आनी फळाचे लांबायेन चलपी मुखार सरपी वळीं आसतात. पाचव्या रंगांतल्यान कांय तपकिरी दाग आशिल्ल्या जिवंत हळडुव्या रंगांत पिकपी ते एक आगळें रूप आनी पाककलेचो अणभव सादर करतात.
Saba Banana – साबा केळीं
फिलीपीन्सांतल्यान उत्पन्न जाल्ली साबा केळीं ही त्रिगुणित संकरीत एबीबी जात मुसासी कुळांतली आसून तिका मुसा अॅक्युमिनाटा × बाल्बिसिआना हें शास्त्रीय नांव आसा.
ल्हान, दाट आनी कोनशाक साबा केळीं दाट गुच्छांनी वाडटात आनी तीं नेमान केळींपरस ल्हान आनी दाट दिसतात. चड करून पाचवी, तांची कात दाट आनी धवें, स्टार्चयुक्त, घट्ट मांस आसता, गोडसाणी वांगडा गिरेस्त रूच दितात.
मुखेलपणान रांदपाखातीर वापरतात, साबा केळीं कच्च्या सेवनाखातीरय उपेगी पडटात. तातूंत पोटॅशियम, व्हिटॅमिन सी, आनी आहारांतले तंतू भरपूर आसतात, जाका लागून काळजाची भलायकी सुदारप, पचन वाडोवप, आनी रोगप्रतिकार शक्त वाडप अशे भलायकेचे फायदे मेळटात.
Macho Plantain – माचो केळें
माचो केळी” ही रांदपाचे केळीची संज्ञा आसून, ताका कांय सुवातींनी “प्लाटानो माचो” वा “रांदपाची केळी” अशेंय म्हण्टात. चडशा केळींपरस व्हड पाचवीं केळीं सोलपाक कठीण आनी मृदु आसतात, जाल्यार हळडुवीं केळीं गोड आनी मोव आसतात.
माचो केळीं हेर जातींपरस सुकीं, कठीण आनी उणीं रुचीक आशिल्ल्यान कच्च्या खावपाक योग्य ना.मुखेलपणान हिस्पॅनिक अमेरिकन जेवणांत वापरतात, रांदपांत तांचो एक मुखेल पदार्थ.
Bluggoe Banana – ब्लुग्गो केळीं
ब्लुग्गो केळीं, जाका बुरो केळीं अशेंय म्हण्टात, तीं स्टार्चयुक्त आनी सौम्य गोड आसून तीं मध्य अमेरिकेंत आनी कॅरिबियनांतल्या मूळचीं आसतात. यूएसडीए ८-१० वा ७-१० विभागांत थंडसाणीक प्रतिरोधक आशिल्ल्यान ते पोटॅशियमाचे बरे स्त्रोत आसतात. मुखेलपणान रांदपाखातीर, खास करून मिठाय आनी नाश्ट्यांत वापरतात, ब्लुग्गो केळीं ब्रह्मदेश, थायलंड, भारत आनी आफ्रिकेंत लोकप्रिय आसात.
ते बाजूचें जेवण म्हणून शिजयतात वा उकडून दवरतात आनी पुराय पिकतकच कच्चे वा तळून खावंक मेळटात. व्हड आनी सरळ, घट्ट, स्टार्चयुक्त मांस आशिल्लें, तांकां साल्मन सारकी रूच आसता आनी पुरायपणान पिकिल्ल्यान तांचो आनंद घेवप चड बरें.
Fe’i Banana – फे’ई केळीं
फे’ई केळीं, जाका संत्रे केळीं अशेंय म्हण्टात, ही केळीची एक खाशेली जात पॅसिफीक जुंवे, मोलुका आनी पापुआ न्यू गिनी हांगा मेळटा. तांबडो रस आनी संत्रे-तांबडें पिकिल्लें फळां आशिल्ल्या फे’ई केळींची कात उजवाड संत्रे ते तांबडी आनी हळडुवी वा संत्रे रंगाचें मांस आसता.
सादारणपणान शिजयल्ले खातात, पॅसिफीक जुंव्यावयल्या लोकांच्या आहारांत ते म्हत्वाचे आसतात. हे एए प्रकारचे द्विगुणित स हातांच्या उब्या गुच्छांनी वाडटात आनी ताचे भोंवतणी चकचकीत पाचवे ब्रॅक्ट आसतात.
पिकतकच कच्ची फे’ई केळीं खावपाक योग्य आसतात पूण तांकां कडक आनी अरुचीक रूच आसता, तातूंत साकरेपरस चड स्टार्च आसतात, जाका लागून तांकां केळीसारकें पोत मेळटा.
न्यू गिनींतल्यान उत्पन्न जाल्ले हे मोलुक्कासावन ताहितीमेरेन पातळ्ळ्यात पूण ते चडांत चड दुर्मिळ जाल्यात, एकदां ताहितींतलें एक मुखेल अन्न आशिल्लें. सगळ्या फे’ई जातींक सामुहीकपणान रारोटोंगाचेर ‘उतू’ अशें म्हण्टात.
सुचयल्लीं पोस्टां:
17 Uses Of Mango | आंब्याच्या झाडाचे १७ उपेग
15 Lines on Lion | शींवाचेर १५ ओळी